برای همه ما ایرانی‌ ها فرش‌ها وسیله‌ هایی خاطره‌ انگیزند. همه ما بدون استثنا روی فرش‌ ها و قالی‌ ها بزرگ شدیم، بچگی کردیم، چای شیرین ریختیم یا حتی بعضی‌هایمان قالی را سوزاندیم. قطعاً برای ما ایرانی‌ ها که با فرش بزرگ شده‌ایم؛ خیلی مهم است که از فرش‌های خوب استفاده کنیم و این فرش درست مثل یک قرمه‌سبزی جاافتاده بنشیند در جانمان و لذت ببریم از وسایل زندگی‌مان.

ازآنجایی‌که فرش برای ما ایرانی‌ها حائز اهمیت است و همه ما دوست داریم یک حس خوب روی یک فرش ابریشمی دستباف داشته باشیم؛ یا به پود فرشمان نگاه کنیم و از اصالت خودمان لذت ببریم؛ تشخیص فرش دستباف از ماشینی هم حائز اهمیت است. اما سؤال اصلی اینجاست که واقعاً چطور می‌شود فرش دستباف را از فرش ماشینی تشخیص داد؟ در این مقاله به ذکر روش‌هایی کاربردی می‌پردازیم که به کمک آنها بتوانید فرش دستباف از ماشینی را تشخیص دهید.

اهمیت تشخیص فرش دستباف از ماشینی

فرش‌های دستباف و ماشینی از نظر قیمت، کیفیت و ارزش هنری با یک‌دیگر متفاوت هستند. فرش‌های دستباف به دلیل اینکه با دست بافته می‌شوند؛ ارزش هنری و تاریخی بالایی دارند و قیمت آنها نیز بسیار بیشتر از فرش‌های ماشینی است. بنابراین تشخیص فرش دستباف از ماشینی اهمیت زیادی دارد تا از خرید فرش تقلبی جلوگیری شود.

در صورت توجه نداشتن به این مسئله ممکن است یک فرش تقلبی را به‌جای فرش دستباف بخرید که نه کیفیت و اصالت فرش دستباف اصل را دارد و نه زیبایی و پیچیدگی نقوش فرش‌های ماشینی. با توجه به قیمت بالای فرش‌های دستباف عدم توجه به تشخیص فرش دستباف از ماشینی ممکن است باعث ضررهای اقتصادی هنگفتی نیز بشود.

رنگ، شکل، اندازه و ابعاد فرش

بسیار مهم است که موقع خریدن فرش به رنگ آن هم دقت کنیم. در حقیقت یکی از راه‌های تشخیص فرش دستباف از ماشینی توجه به رنگ، شکل، اندازه و ابعاد فرش است. در کنار رنگ، ظاهر کلی و همین‌طور ابعاد فرش نیز مهم است. آیا واقعاً فرش ماشینی با فرش دستباف به لحاظ رنگ، ظاهر و اندازه فرق می‌کند؟ این موضوع یکی از چیزهایی است که حتی افراد بازاری و فرش‌شناس هم به آن توجه می‌کنند. قبل از هر چیز بهتر است برویم سراغ موادی که در ساخت فرش ماشینی و دستباف استفاده می‌شود؛ و با شناخت آنها فرش دستباف را از فرش ماشینی تا حدودی می‌توانیم تشخیص دهیم.

فرش‌های ماشینی چون از مواد مصنوعی ساخته می‌شوند؛ در پود و تارشان از پلی‌استر، اکرولیک، ابریشم مصنوعی، نوعی نایلون، پلی پروبین و انواع الیاف‌ها و مواد مصنوعی استفاده شده است. این باعث می‌شود براق‌تر و شفاف‌تر به نظر برسند و در بعضی موارد نور را هم انعکاس می‌دهند.

اما در فرش‌های دستباف از مواد طبیعی مثل روناس، اسپرک، پوست پیاز، نیل، پشم، کرک، پنبه و انواع دیگر مواد طبیعی استفاده می‌شود. این باعث می‌شود رنگ‌ها و الیاف کیفیت ظاهری بالایی نداشته باشند و به‌اندازه فرش‌های ماشینی انعکاس نور نداشته باشند.

از رنگ و ظاهر که بگذریم می‌رسیم به نقش و اندازه فرش در تشخیص فرش دستباف از ماشینی. فرش‌های ماشینی چون با ماشین و دستگاه‌های صنعتی ساخته و تولید می‌شوند از نظر اندازه، یک‌دستی و همگنی خاصی دارند. همچنین عموماً در ابعاد بزرگ و به‌صورت فراوان پیدا می‌شوند. اما فرش‌های دستباف به دلیل افزایش یافتن احتمال خطا، معمولا در ابعاد و اندازه‌های کوچک‌تری تولید می‌شوند.

در نهایت چیزی که به کمک آن یک فرش دستباف را از فرش ماشینی می‌شود تشخیص داد این است که ممکن است یک فرش دستباف به لحاظ اندازه آن قدر دقیق نباشد. ممکن است بعضی از قسمت‌های فرش کوچک‌تر یا بزرگ‌تر باشند یا ممکن است سفت‌تر و شل‌تر به نظر برسد؛ چون اصالت کار دست همین است.

الیاف استفاده شده در فرش

اگر نزد فرش‌فروش‌ها رفته باشید؛ حتماً دیده‌اید که چطور با دقت روی فرش دست می‌کشند. با این کار انگار دارند با فرش حرف می‌زنند و واقعاً هم دارند حرف می‌زنند! شاید خیلی‌ها فکر کنند که این یک عادت مرسوم و ساده است که بین فرش‌فروش‌ها رواج پیدا کرده است. اما حقیقتی که پشت این کار وجود دارد این است که الیاف‌های طبیعی، نرم‌تر هستند و کیفیت بهتری دارند. جدا از این، موقع دست‌ کشیدن روی فرش خود الیاف احساس بهتری می‌دهند؛ و لطافت بیشتری را در فرش‌هایی دستباف می‌شود پیدا کرد.

اما چون فرش دستباف خطای انسانی دارد؛ ممکن است کوتاهی و بلندی روی فرش وجود داشته باشد. این موضوع لزوماً در فرش‌های ماشینی دیده نمی‌شود. پس توجه به الیاف فرش‌های بافته شده حایز اهمیت است؛ و در تشخیص فرش دستباف از ماشینی به ما کمک می‌کند.

بررسی پشت فرش

کمی پیش از این، از گره‌ های فرش صحبت کردیم. اما چه فرقی میان گره فرش دستباف با فرش ماشینی وجود دارد؟

گره‌ها در فرش‌های ماشینی توسط ماشین‌زده می‌شوند و میزان سفت یا شل بودن همه گره‌های فرش به یک اندازه است. اگر به پشت قالی دقت کنیم می‌بینیم که نحوه چینش گره در فرش‌های ماشینی خیلی منظم‌تر و دقیق‌تر از فرش دستباف است. گویا همه چیز از نظم و هماهنگی برخوردار است؛ و این حس ماشینی بودن را منتقل می‌کند و خطای خاصی را به‌وضوح یا حتی گاهی با نهایت دقت هم نمی‌شود در یک فرش ماشینی دید.

اما فرش‌های دستباف ممکن است گره‌هایشان شل باشد یا سفت. البته همه اینها به بافنده آن فرش هم ربط دارد. نظم و چینش گره‌ها در فرش دستباف به دقت چینش گره‌های یک فرش ماشینی نیست. این نکته مهمی در تشخیص فرش دستباف از ماشینی است.

در فرش‌های دستباف عموماً از نخ‌های ریزتر و ظریف‌تری استفاده می‌شود. اما در فرش‌های ماشینی کلفتی نخ و درشت بودنش، باعث می‌شود این حالت به فرش القا شود. مهم‌ترین نکته در حس راحتی استفاده از فرش است. آن هم اینکه وقتی فرش با نخ‌های ظریف‌تر بافته بشود تراکم فرش بالا می‌رود؛ و قابلیت انعطاف آن هم بالا می‌رود. اما به دلیل صنعتی بودن نوع بافت، در فرش ماشینی به اندازه فرش‌ های دستباف نمی‌شود فرش متراکم‌تری تولید کرد.

اینجاست که یک فرش دستباف مثل یک پارچه روی سطح زمین پهن می‌شود؛ و حتی می‌تواند شکل کوچک‌ترین پستی بلندی سرامیک و کاشی خانه‌تان را به خودش بگیرد. اما این ویژگی در فرش‌های ماشینی دیده نمی‌شود؛ و به‌راحتی فرش‌های دستباف حالت نمی‌گیرند. این مهم‌ترین موضوعی است که شما موقع پهن کردن فرش با آن مواجه می‌شوید.

ریشه‌ ها در تشخیص فرش دستباف از ماشینی

ریشه‌ها همیشه حرف از اصالت می‌زنند. ریشه‌ها در فرش‌های ماشینی و دستباف تفاوت بسیار زیادی با هم دارند؛ و توجه به ریشه‌ها یکی از ساده‌ترین روش‌هایی است که می‌توانیم از آن برای شناخت فرش دستباف از فرش ماشینی استفاده کنیم. از اصلی‌ترین تفاوت‌های ریشه در فرش‌های ماشینی و دستباف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در فرش‌های دستباف، ریشه‌ها به شکل عمودی و یکسان درون بافت فرش قرار گرفته است. این روش بافت فرش، باعث ایجاد یک بافت نرم و انعطاف‌پذیر در فرش دستباف می‌شود. اما در فرش‌های ماشینی، ریشه‌ها افقی و متناوب در بافت قرار گرفته که این موضوع در نهایت باعث ایجاد بافتی سخت و سفت در فرش ماشینی می‌شود. دلیل این امر، سرعت‌بخشیدن به امر تولید و کاهش هزینه‌ها در تولید فرش ماشینی است.

در فرش‌های ماشینی، دستگاهی که فرش را می‌بافد عموماً هم‌زمان هم ریشه و هم تار قالی را می‌دوزد و یک حاشیه زیبا برایش درست می‌کند. این موضوع اصلاً در فرش‌های دستباف دیده نمی‌شود. در واقع زمانی که فرآیند بافتن فرش دستباف تمام می‌شود؛ ریشه‌ هایش را از دار قالی قیچی می‌کنند؛ و فرش بر روی زمین می‌افتد. اما همین ریشه‌ ها، باعث دوام و اصالت یک فرش دستباف می‌شوند؛ و کاری می‌کنند که فرش بادوام‌تر و اصیل‌ تر به نظر برسد. توجه به ریشه‌های فرش دستباف و فرش ماشینی یکی از روش‌ هایی است که می‌شود از آن برای انتخاب فرش و تشخیص فرش دستباف از ماشینی کمک گرفت.

 

پود یا لبه‌ های فرش

یکی دیگر از روش‌های تشخیص فرش دستباف از ماشینی توجه به پود فرش‌هاست. در بافت فرش از الیافی به‌صورت افقی استفاده می‌شود که برای نگه‌داشتن چله‌ها کنار یک‌دیگر به کار می‌روند. عموماً این پودها را از رنگ دیگری برای تفاوت و تنوع استفاده می‌کنند که در اکثر موارد نیز با خود طرح قالی همگام اند و سازگاری دارند. این موضوع یک نشانه‌گذاری برای هویت فرش محسوب می‌شود.

اما چیزی که در فرش دستباف وجود دارد این است که ممکن است لبه‌ها یکنواخت نباشند و شل یا سفت باشند. فرش‌های دستباف عموماً توسط دست کوک می‌خورند و بافته می‌شوند و تمام این فرآیند به‌صورت دستی انجام می‌شود. فرش‌های ماشینی توسط ماشین دور دوزی می‌شوند؛ و به همین دلیل ساختار خیلی منظم‌تری دارند و فرش به‌صورت همگن و یکنواخت درمی‌آید. توجه به همین موضوع به‌ظاهر ساده می‌تواند اهمیت بسیار زیادی برای تشخیص فرش دستباف از فرش ماشینی داشته باشد.

طراحی و نقشه‌ های استفاده شده در فرش

در نهایت می‌رسیم به آخرین بخش و در مهم‌ترین موضوعی که در تشخیص فرش دستباف از ماشینی به آن بر می‌خوریم. یعنی طراحی و شکل‌های به کار رفته در داخل فرش.

در فرش‌های دستباف، از نقش‌های طبیعی استفاده می‌شود و نقشه فرش بر روی کاغذ یا بر روی زمین وجود دارد. بافنده فرش باید فرش را از ابتدا تا انتها از روی همین طرح کاغذی ببافد! به همین دلیل ممکن است در فرش‌های دستباف تقارن و نظم بسیار چشمگیری وجود نداشته باشد. اما این موضوع در فرش‌های ماشینی به‌کلی فرق می‌کند.

همچنین در فرش‌های ماشینی عموماً بیشتر از فرش‌های دستباف طرح‌های فانتزی به چشم می‌خورد. طرح‌هایی که شاید خیلی دم‌دستی نباشند و زیاد در محیط اطرافمان ندیده باشیم.

از طرف دیگر اینکه اکثر نقوش و اشکالی که در فرش‌های ماشینی وجود دارند؛ از کیفیت تصویری بالاتری نسبت به تصاویر فرش‌های دستباف برخوردارند. علاوه بر این در فرش‌های ماشینی الگوهای متقارن دیده می‌شود؛ و احتمال بسیار بسیار پایینی وجود دارد که یک گره با یک گره دیگر جابجا شده باشد. در فرش‌های ماشینی شما می‌بینید که همه چیز یک‌دست و به ترتیب و بدون خطا تولید شد است؛ و هیچ عدم تقارنی را احساس نمی‌کنید. این همان کاربرد و نظم یک ماشین بافنده فرش است که در اینجا به چشم می‌خورد.

برای جمع‌بندی این بخش، در ادامه به برخی از نکات مهم در مورد تشخیص فرش دستباف از ماشینی با توجه به نقش و طرح فرش اشاره می‌کنیم:

• توجه به پیچیدگی و ظرافت طرح : طرح فرش‌های دستباف در اغلب موارد پیچیده‌تر و ظریف‌تر از طرح فرش‌های ماشینی است.
• توجه به عدم تقارن یا ناهمواری در طرح : در فرش‌های دستباف ممکن است برخی نقص‌های جزئی مانند عدم تقارن یا ناهمواری در طرح دیده شود که این نقص‌ها در فرش‌های ماشینی به ندرت وجود دارند.
• توجه به استفاده از طرح‌های سنتی : فرش‌های دستباف معمولاً از طرح‌های سنتی و اصیل ایرانی استفاده می‌کنند.

با توجه به این نکات، می‌توان با دقت و توجه به طرح و نقش فرش، تا حد زیادی فرش دستباف را از ماشینی تشخیص داد. توجه به طرح و نقش فرش یکی از واضح‌ترین و ساده‌ترین روش‌هایی است که می‌شود برای تشخیص فرش دستباف از ماشینی استفاده کرد.

جمع‌ بندی

در این مقاله در خصوص 6 روش کاربردی برای تشخیص فرش دستباف از ماشینی صحبت کردیم. برای مرور مجدد نکاتی که ذکر شد باید گفت که به منظور تشخیص فرش دستباف از ماشینی، خیلی مهم است که به روش تولید آن دقت کنیم. با استفاده از همین چند نکته ساده و با توجه به موارد زیر می‌توان فرش دستباف اصیل را از فرش‌های ماشینی تشخیص داد:

• توجه به رنگ، شکل، اندازه و ابعاد
• توجه به الیاف استفاده شده
• بررسی پشت فرش
• توجه به ریشه‌ ها در تشخیص فرش
• توجه به پود یا لبه‌ های فرش
• توجه به طراحی و نقش‌ های استفاده شده در فرش

در نهایت اگر این مقاله برای شما مفید بود می‌توانید آن را با دیگران به اشتراک بگذارید. در این مقاله 6 روش برای تشخیص فرش دستباف از ماشینی ذکر کردیم. شما از چه روشی برای تشخیص این دو مدل فرش از یک‌دیگر استفاده می‌کنید؟